| Title: | Copy Letters, In Hand ?, Between Peter Figulus & Cyprian Kinner, In Latin |
|---|---|
| Dating: | 26 October 1648, 24 November 1648 |
| Ref: | 1/33/1A-2B |
[1/33/1A]
Copia Epistulæ Petri Figuli, hodie ad me missæ.
Reverendo Domino Comenio illa, qvæ volebas, significavi. Displicet consilium, subsuntque ejus rei rationes multæ et multi/ponderis. Certè confusio magna conceptuum et rerum inde metuenda: nempe qvi non diversis solummodò, sed et planè contrariis, Didacticæ structuræ vestræ nitimini fundamentis, eamque deducitis principiis: ipsa etiam Methodus planè non erit una sed longè varians. Dixit etiam possibile non esse, ut Tu tua illa ad horum rationem accomodare ullo modo possis: qvippe qvi jam tantis locorum intervallis separati estis: sua autem in dies mutantur in melius, et limatiora ordinatioraque fiunt: et qvod magis obstat, addidit, Tibi illa penitius inspicere, et illorum intima penetrare viscera, nunqvam fuisse integrum; imo qvædam ne legere qvidem, aut etiam videre contigisse: dum toto illo biennii tempore, tantùm in elimando Lexico, et perficiendo Ianuæ Textu fuisse occupatos vos, imò omnes nos, nemo est qvi ignoret, nostrorum aliqvantùm gnarus. Sed produxit insuper se schedulam tui chirographi; qvâ aliqvando eum certiorem esse jubebas. Tibi non deesse vias, quibus cum Tuis illis de Didacticâ Conatibus, citiùs per universum orbem, qvàm ille per Sveciam suam, inclarescere [posses?]. Hîc Optimus Vir commotior factus, infit: Inclarescat ergò, qvantum volet, cum suis, meque sinat latitare cum meis; nollem meas umbras ipsius obscurare lumina. Ita vides, Vir Excellentissime, non satis convenire vobis cogitationes vestras. Et me judice præstat, ut sua qvisque agatis pro virili, alter alterius qvasi inscij: ne plurium capitum conjunctio plures pariat sensûs, et inde contradictiones enascantur. Cæterùm condolet morbidæ tuæ valetudini: utque revalescas precatur: plurimumque [I. ..tem?] per me salvere jubet. Salveat et ex me Uxor nobilissima, filiola mellitissima, atque filioli svavissimi. Deus vos custodiat ab omni malo, repleatque omnimodâ benedictione suâ. Raptim, Lessnæ. 26. October. 1648.
-------------------------------------------------------
Mea ad hanc Epistolam Responsio.
Accepi tuas, à 26. Octobris, hodie demum: ad qvas paucis, qvia pluribus per occupationes haud licet, respondeo. Venisse te Lessnam, tibi gratulor: utque omnia examini ibidem cedant sententiâ, precor. Patriæ status in aliam qvidem formam visus fuit tergere; anteqvam pax Monasterii fuit constituta: sed nunc hac firmatâ vix spebus tuis erit locus. Novit tamen Deus omnium rerum eventum.
[1/33/1B]
Domino Comenio displicuisse consilium de communicandis mecum suis intentionibus: ut honestâ ipsius commendatione Lectorem Elucidarii mei ad ipsius Methodum Linguarum remittere possem; mira res est. Annon expressè pacti sumus, sub ultimum nostrum discessum; soluto mihi honorario, qvod gratiosus Dominus Patronus miserat: ut alter alteri suos daret censendos labores? eoque fine datum mihi Ianuæ revisæ exemplar? Annon in Discessionis Instrumento expressè cautum: ut etiam absens si qvà possim, residuas vestras <operas> juvem, et optimo semper affectu proseqvar? Qvomodo autem meliùs proseqverer qvàm si publicè vos collaudem, et à meis qvibusdam Lectorem ad vos remittam! qvando mihi, post vestram emigrationem, measque occupationes alias, aliter vos juvandi nulla est occasio. Annòn id utrique nostrûm honori cederet: seqvioraque illorum judicia et scandala [sisteret altered] [corrigeretque altered]; qvi nostrum divortium adeò improbant? Qvicqvid sit, scias, mi Figule; me non tam ex me ipso; qvàm ad amicorum Comenianorum novas obtestationes, id expetiisse: ut ne scandalum sumerent plures è nostro divortio. Quando verò sic visum est Domino Comenio, sibi soli vivere, sapere, ac sufficere: fiat id bonâ meâ pace. Nam carere vestrorum Pensorum communicatione æqvè possum; atque vos meorum. [Qvid altered] autem sibi vult tuus ille, productione meæ illius dudum antiqvatæ epistolæ, et ad eam subsecutâ commotione? Iube tibi totum recenseri negotium. Partem unam audiisti: concede aures et alteri parti! Scripserat ad me Dominus Comenius, 19. Februar. 1647. exortâ inter nos, ipso sic irritante, simultate qvâdam (cujus tu, utpote [animorum altered] mox conciliator, haud es ignarus:) "inter cætera sic. Nomenque tuum inde, "ubi cum honore stat, (puta in Linguarum Methodo "Novissima) non tolli non poterit: et sic, dum famæ fugis "jacturam, incurres:
Cui qvid ego - rescripserim: ipsemet Comenius hisce verbis, tametsi latiùs acceptâ mea intentione, secutâ mox. 20. Februarii hanc in modum repetiit. Tu vero, "inqviens, impotenter exardescis, qvòd contemnere videar "labores tuos; in ista etiam Valdè impertinenter "erumpens verba: Si velim, citiùs per Orbem istis meis "nugis, quàm tu per Sveciam tuâ Methodo, inclarescere "possem. Hem, qvid sibi ista volunt. Hocné qvaritur? "Qvàm hîc distamus! Ego ut inclarescerem, nunqvam "qvæsivi; et in parte infelicitatis meæ pono, in scenam "esse protractum. Si possem, [Greek anonymos] mallem mea "edi; aut sub alterius nomine. Sed innotui, latere non "possum: fraus putaretur, aliter agi. Atqvi tu "Ritschelium nuper insolentiæ cujusdam accusabus: qvi "tamen in simili materiâ qvàm dissimiliter! Purgare enim "se à tuâ suspicione, qvòd inclarescere "superintentionibus qvibusdem vellet, volens, scripsit: "Etiam si centies meliora attulero Comenianis, vix tamen "audiar, præ applausu illo, qvem habent ista. Tu imitari "maluisti Valerianum M. qvi scripsit; Posse "se, si vellet, excitare Sectam, qvæ intra breve tempus "Lutheranam mole superet. Verùm talia satisné modestè? "Nonnè præstaret, inventiones suas aliis relinqvere "laudandas? Os alienum
[1/33/2A]
laudet te, inqvit "Sapiens. Multò verò magis de eventu suæ inclarescentiæ "præsumere cùm futura contingentia incerta sint. Qui "tibi cogitata tua Didactica Osnabrugensibus Proceribus "exhibere, et inde subsidia petere, suadet: ludibrio te "habet, cave."
Hæc tunc Comenius: quæ ego suo nunc loco relinqvo. Abiit autem augurium istud in fumum. Nam non tantùm Osnabrugæ, sed et in omnibus Regiarum Residentiarum Metropolibus, (quantum ego scio) multisque Academiis et Scholis, istæ meæ nugæ (iterum iterumque voco Nugas, præ melioribus illis; qva non cogitata, sed absoluta ferè habeo) adeò inclaruêre; me plerubique inclarescentiæ modorum ignaro: ut pudeat, tanta de hisce initialibus qvenqvam præsumere; multos etiam, Comenianorum conatuum conscios, illa mea istis præferre, potuisse. Quid autem inde concludam: si in vanum abiit augurium? Nihil minus facio: qvàm ut ideò me, et qvisqvilias illas <meas,> extollam. Nunqvam enim de me præsumsi singulare aliqvid. Venio in/scenam, ab ipso animatus Comenio. Mea à vobis adeò dissidere; verum qvidem est de Realibus, uti ego voco, Eruditionis Gradibus; (nam ubi Dominus Comenius Signaturarum, Structurarum, et Energiarum, meo more tractandarum, ullam fecit mentionem? apertè dixit aliqvando; se/ad Medicinalia sese habere ut [Greek ónon pròs lúran]: qvomodo autem ad hæc penitiora Physica; in qvibus nullum forsitan vidit experimentum?) Sed non item de Verbalibus. Hîc enim cùm æqvè me commendare oporteat, pro Vocum singularum materiâ, Lexicon; pro earundem formâ, Grammaticam; pro omnium connubio, Textum: et vobis tales libelli iam sint absoluti: qvî non possim eosdem, (ut libellorum, conscribendorum cacoethes compendifaciam; et vobis me addictum, pactorumque memorem esse ostendam:) Lectoribus commendare: in qvantum per meas hypotheses licet? Non videris Diatyposeos meæ assecutus esse sensum. Neque unqvam volui: ut Comenius mihi omnium suorum rationes reddat; et sic tempus alio debitum perdat, cerebrumque suum [turbet altered]. Sed ut tantùm resciam: num sic, prout sub discessum meum erant disposita, relicturus sit omnia, et ad illas idéas suas perfecturus: si citare qvid eorum velim. Novi enim, (et tu ipse nunc iterum innuis:) semper solere vobis meliora et limatiora incidere. Plura habere Dominum Comenium in suis scrutiniis, qvam mihi videre contigerit; qvid hoc est? Arguet aliqvis, non in omnibus collegialiter mecum actum fuisse. Ego qvoque multa n unc habeo talia: qvæ ipse nunqvam cogitârit fortean. Qvid hoc ad rem? Qvàm laudabilius foret facinus: si et ego, et ille, et alii omnes, hæc talia comportaremus in commune commodum Iuventutis scholasticæ. Quod me facere voluisse cum cogitatis meis Didacticis, ipsemet testis es, et autographum Comenianum. Sed qvando nos sic in partes abimus:
[1/33/2B]
qvid tandem efficiemus? Recedet à nobis benedictio divina: et pudefiemus in conspectu totius orbis. Commotior quòd factus est Dominus Comenius inspectis illis, de inclarescentiæ meæ spe, voculis; æmulationem et invidiam videtur arguere; pactique de omnium amnestiâ oblivionere. Ego potiùs, si commotio ulla locum haberet, commoveri deberem: qvòd bonam intentionem tam asperis superciliosisque verbis exceperit: et fati de me dispositionem moderari præsumserit. Ipsenè, si sic fatum me velit inclarescere, contra illud militabit? Mea inclarescentia (si qua facta, aut futura est,) adeò non officiet ipsius luminibus: ut potiùs ea sit auctura: si Mundus nôrit; fuisse ipsi aliqvando Collegam, qvi ipse claritudine dignus sit. Et qvî plus claritudinis acqvirere hac Diatyposi possim, qvàm ante habeo: non Doctoratûs tantùm, sed et Consiliariatûs et Præfecturæ metallifodinarum Ducalis, imò et collatæ ab Imperatore Nobilitatis et Comitivæ Palatina<lis>, splendidis titulis (à qvibus tamen omnibus ferè abstineo) satis celebris. De qvibus Dominus Comenius, homo de scholâ, nihil jactare habet. Sed nec ego in iis glorior: istam potiùs gloriationem pro vanitate, pro stultitiâ, pro peccato, reputo. Et nosti; qvàm ego semper, conditionis istius meæ oblitus, Comenio me subdiderim; ad qvemvis ipsius nutum obseqviosus! Definamus ergò istarum ineptiarum! et alteri alter ne invideat operarum suarum successûs: collaudet potiùs hoc nomine Luminum Patrem! Resaluta ex me virum optimum: et securum ipsum ipsum esse jube: me nullatenus ejus turbaturum esse lineas. Voluisse autem lubentissimè amicis parere; et honorificentissimam ipsius operarum facere in Elucidario mentionem: prout ille mearum fecit in sua Methodo. Sic excusatæ fuissent ipsius moræ, credo; et desiderium Scriptorum excitatum. Mitto hîc historiam Belli Germanici, hactenus gesti breviculè descriptam: qvam apud Gratiosum Dominum Franckenbergium vidi: et pro te exoravi. Nihil ad meas, medio Octobri ad te datas, respondes: nec D.D. Vechneri de Diatyposi meâ censuram, quam petij, mittis. Gratificare ergò mihi dehinc istâ parte: ut censuras omnes ac singulas habeam ad manûs. Resalutat vos uxor mea cum liberis peramanter. Bene vale: et bona intentione scripta, non nisi bene interpretare, et usurpa. Gedani, 24. Novembris, ipsâ, qvâ tuæ mihi redditæ, die 1648.