| Title: | Letter, Cyprian Kinner To Hartlib, In Latin |
|---|---|
| Dating: | 5 June 1646 |
| Ref: | 1/33/3A-5B: |
| Notes: | 1/33/4A-B is a small slip, probably unrelated, with text in German. |
[1/33/3A]
<Hartlib: No. 1. 5 Iun. 1646./.>
SALUTEM IN CHRISTO. Diu manum cohibui, Hartlibi clarissime; [affectumque?] suppressi: nunc me porrò continere haud possum. Tam mihi scilicet jucunda est scholasticæ qvondam conversationis recordatio: ut nominis tui oblivisci, qvoad vixero, non ausim! Utinam, cùm Londini olim essem, de te ibi præsente mihi constitisset! non passus fuissem ædes tuas surdas, non refricatâ pristinæ amicitiæ memoriâ, præteriri. Sed ita ubique ferè obtigit: ut qvos in Galliâ, Italiâ, Belgio, locisque aliis, debuissem salutasse amicos, latuerint; et plerique absolutâ demum apodemiâ innotuerint. Bisterfeldius, (si rectè memini,) si non ipse Alstedius, primus ad me mentionem fecit in Transylvaniâ: te Londini agere. Occasionem ergò nactus superiori anno salutem tibi dixi Ritscheliano ore, nuper Comenianâ epistolâ, jam adscribo ipsemet. Non tam veteris amicitiæ resuscitandæ causâ: qvàm qvod te Comeniana studia amare et æstimare, penitioremque eorundem consecraneum esse, accipiam: adeoque de hisce interdum tecum agere expetam. In eorum namque consortium ante menses aliqvot admissus, operam iis meam addixi: qvoad Deus, vitam, valetudinem, sumptûsque suppeditaverit. Impensè mihi gratulans, hisce tantis conatibus promovendis qvaleqvale instrumentum in manu Dei me futurum. (Video enim ex apparatu Comeniano, qvanta vir solertissimus moliatur: nec majus qvid tentari [expedité?] ab ullo mortalium posse arbitor, atque istud est.) Sed [unà?] indignè ferens; rem tantam non ita à Comenio agi posse ac debere, prout deceat. Ipse enim solus ferè tantum onus sustinet; sub qvo tot jam annis sudans tantùm non fathiscit. Elegerat sibi unum et alterum [Greek súnergon]: sed id nescio qvo sinisteriori fato. Nunc ille me sibi adscivit: at Patronus, de qvo confidebat, toties etiam interpellatius, nullam mei rationem habere cogitat. Interim ego cum familiâ meâ per novimestre hîc hæreo, inter spem metumque. An id vitæ genus, tam fluctuans et inqvietum, meditationibus et meis et Comenianis conducat: judicare cuivis in proclivi est. Libero certè ab ejusmodi solicitudinibus animo hîc opus est, liberalique stipendio ali<o>qvin parum sperandum profectûs. Verendum, nisi benignior nos aura refocillet, et pistrino isto propediem eximatur Comenius, tandem ipsum laboribus senioque occubiturum: sicque tanta molimina intra votum substitura; non tamen cum Comeniani nominis dispendio, qvàm universæ rei literariæ indicibili detrimento. Nunc in Didacticis minutiis desudamus: qvæ tandem cum exitu anni istius, credo, publicè prostabunt. Sed qvàm præstaret Comenio occasiones fuisse, cortices isti (qvos tamen omninò detractos oportuit) aliis relinqvendi profundiores contrà conatuum suorum medullas enucleandi! Imò verò, si adhuc essent occasiones! At unde sperandæ? Illi, qvi opibus valent, conferre qvicqvam ad publicas utilitates nolunt. Qvi non valent, vellent qvidem; sed non possunt. Sunt et, qvi vale<a>nt valeant ac velint, aliqvi: sed dispensare de suis, hoc rerum statu non audent. Inter hos ego ipse familiam duco. Eqvidem si uxoris meæ patrimonio, per Dei gratiam amplissimo, (est autem uxor oriunda è generosâ, tibi proculdubiò notâ; Rhederorum, derer von
[1/33/3B]
Rheder, familiâ) utifrui daretur: meliùs id nuspiam, qvàm huc, impendere possem. Sed eo carere, propter publicas Silesiæ calamitates cogor. Indignissimum omnium est, fidem nostram ferè apud plerosque periclitari. Dum enim opinione diutius in isthoc Didactico circumnagivamus Oceano, nec illicò ad portum appellimus: videmur delicatulis, moræque impatientibus qvibusdam, nudis spebus mundum inescare. Qvasi verò in Navarchi sit arbitrio, certam sibi horam præstituere, qvâ portum attingere velit! Et qvasi non stolidi forent, qvi id ab ipso exigerent! Spiritus flat, qvò et qvaliter vult. Qvi viderit tricas istas Didacticas, brevi jam tandem extricandas, aliter spero rem æstimabit: facileque tantarum morarum mysteria ac momenta adseqvetur. Sed qvis nobis autor erit calamum ulteriùs stringere: nisi de Patronis liberalioribus, Collaboratoribusque aut omnia (et qvidem qvantocyùs) simus certissimi? In uno ejus, modi Patrono, qvi tam levi de causâ mutari se patitur; simulque difficilior redditus, toto jam anno suspensos nos relinqvit, fiduciam poni debere mihi vix videtur. Præferrem ego Anglicana, si nunc denuò haberi possint, subsidia. Unde toties svasor Comenio exstiti, ad hanc confugeret anchoram: postqvam Didacticorum absolutione dedicationeque satisfecisset patrono illi alteri. Esse enim (qvod expertus sciam) Anglis media, si ulli alii Genti; tot ibi fundatis ad studia promovenda sumptuosis collegiis: ipsosque præ aliis Nationibus gloriam ex hisce talibus aucupari: ac qvod caput causæ sit, jam ab Illustrissimo ipsorum Cancellario, Verulamio, prædispositos huic negotio fuisse. Meminisse me insuper, eos jam olim, turbulento qvantumvis suarum rerum statu, Comenio facilimos fuisse: nunc ergò obtentâ victoriâ et pace longè & faciliores, & munificentiores, & erga Deum gratiores futuros esse. Non potuit tamen Comenius eò hactenus induci, ut ad vos appellaret: qvid verò posthac facturus sit, experiemur. Vereor, (non sine causâ repeto) ne sic sibi relictus ac derelictus Comenius oneri succumbat! Tu ergò, mi Hartlibi, si qvid præstare apud tuos potes; ut Comeniani Conatûs Pansophici, subministrato liberali sumptu, animentur; procurare ne desiste! Neminem enim id magis, atque te ipsum, decet: qvi primus istorum ebuccinator fuisti: et alioqvin famæ jacturam æqvè pati posses. Si citra istam ebuccinationem fuisset: hactenus ipsa forsitan de iis nihil scirem. Nam Prodromus ille Pansophicus, Londini à te editus, Vratislaviæque in bibliopolio à me conspectus, ansam mihi dedit primam, illicò ad Comenium scribendi, et Didacticam familiaritatem
[1/33/5A]
cujus, adminiculo lectio latinæ, germanicæ, alteriusve lingvæ, doceri aliqvis viginti qvatuor lectionibus, meo arbitratu possit, &c.) Non est, ut verearis, subesse hîc vanas jactabundasque spes! Utinam videre debeas; qvàm egregius ad ista jam præstò sit apparatus! Sed de iis tibi Ritschelius coràm fidem facere potest. Qvamvis ipso hactenus in Angliâ absente longè major his accessio facta: de qvâ illi nihil dum constat. Ego pluribus te non detinebo: ne fortè Comenio præjudicem. Ipse enim rectiùs suam causam aget, si agere volet, atque ego. Mihi cùm scribendum aliqvid esset, ista pro scriptionis materiâ hac vice eligere placuit, tanqvam scitu tuo non indigna, publicoque utilia. Si de nostris operis penitius rescire aliqvid volueris, paratum me habebis. Tantummodò fac, ut sciam. Aliâ vice de statu Silesiæ, et præsertim Bregensium, (si ista tibi grata intellexero) aliqvid adjiciam. Nunc in antecessum istud habe. Ante sesqviennium M. Ioannes Güntherus, Laubani in Rectoratu successor, noster ille qvondam Præceptor, obiit: ejus vice interim defungitur Ioannes Lucas, noster itidem tunc temporis condiscipulus. E Professoribus reliqvis, qvos tu nôris, nemo superest, nec è templorum Antistitibus: solo Christophoro Wittichio excepto; qvi in locum Domini Neomenii, Propatris ac hospitis mei, surrogatus est. Nunc ergò bellè feliciterque vale: & si rescribere voles, edoce me num adhuc vivat D. D. Patritius Sanderus, Londini qvondam Medicus-practicus nobilis?
Elbingæ, 5. Iunii 1646.
Charitati tuæ
pristinâ fide addictissimus
Hoc momento inaudio, D. D. Vechnerum
à Ducibus Bregensibus ad Superintenden-
tiam et Rectoratum simul capessendum
evocatum, et eò brevi abiturum esse.
Cyprianus Kinnerus M.D.
[1/33/5B]
CLarissimo Viro, Domino
Samueli Hartlibio / amico
colendo /
Londinum.
[above, Hartlib:] No. 1. 5 Iunj. 1646./
[seal]