The Hartlib Papers

mitte [ei Diatyposin?] scriptam; et Elucidarii illam, qvam nunc exhibeo, partem: tamesti nondum extremam limam expecta; sed [plerubique?] accuratiùs exascianda sit. Si et Illustrissimo Herberto eadem hæ philuræ offeri dignæ fuerint: fiat, qvod fieri conveniet. Sed et hîc præoccupa sublimem hanc animam: ut potiùs pro sceleto agnoscat, qvàm absoluto corpore. O si et censoriâ notare virgulâ dignaretur! Kyrcherus à Poloniæ Rege nihil sperare habet: qvia nullus nunc est Rex. Ad meas qvod respondere adeo differat; cùm certò sciam, Romam rectè allatas fuisse: nescio, qvid dicam. Fortassis humilia hæc inventa fastidit: et vel meliora habet in Arte suâ Combinatoriâ; vel cum homine diversæ religionis eatenus participare religioni sibi ducit. Sed qvia nec Frankenbergius (ad qvem alioqvin libenter scribit) responsi qvid accepit ad suas; qvibus meas incluserat: in meliorem spem assurgit animus. Neque à Mersenno apicem aliquem vidi, tametsi à manu longè gratissimâ. Apud quem tu forsan pararius eris haud infelix. Sed qvænam ille, vel illi potiùs, (et qvinám illi?) de Vacuo instituunt experimenta? an qvalia Valerianus Magnus? an diversa? Dari aliqvantisper vacuum aliqvod cöactum, non inficias ibo egomet: sed num et ex naturæ intentione spontaneum sit, & perpetuò contingat; vix capit rude meum caput. Cupio tamen a vobis erudiri, in hujuscemodi experimentis haud versatus. De Volandi verò arte tantum sentiam: qvantum nobis autor sperati successûs fecerit fidem. Interim eo usque Thomas sum, manibus oculatis. Fuisse unqvam Volatorem ejusmodi in aulâ Polonicâ, nihil constat nostratibus: nisi qvòd de qvodam Fabricio, Medico nunc Tilsensi, incerto et ridiculo rumore tale qvid jactitetur. Nullum ejusmodi Lexicon Germanicum, qvale desideras, unqvam vidi; nec ipsum illud Heinschii, de qvo scribis. Neque enim occasio fuit, in hæc talia inqvirendi; nec tempus, ea legendi; nec sumtûs, ad comparandum. Qvicquid singularium meditationum in meis fortè deprehender; propria ut plurimum suggessit speculatio, non aliena lectio. Hoc tamen memini à Frankenbergio et Comenio me qvondam audiisse: absolvisse quidem Heinschium integrum istud Opus sed paulò pòst, ob insignem ingratitudinem, quam à nonnemine expertus fuerat, id vel Vulcano consecrasse, vel aliter perdidisse ac pessumdedisse; non sine rei literariæ evidenti noxâ. Si sic: non approbo qvidem impotentem Authoris præcipitantiam: improbo potiùs eorum, qui talia monimenta posteritati vindicare debebant, incogitantiam et sordes. Qvid ego facturus sim, si omnibus destituar subsidiis: è Tabulâ illâ votivâ (A) videre licet. Puto tamen; qvicqvid noxæ è Lexici istius interitu ad rem literariam redundare possit, non ita magni æstimari debere. Multis enim modis id compensari poterit, sat scio. De Helmonto, ejusque Operibus, qvæ scribis, Bohemicæ mihi silvæ sunt; hoc est, res prorsùs ignotu. Edissere ergò proximis; quis ille, quæ ista? aut potiùs, si parata jam prostent Opuscula, exemplar mitte, quod obtulisti. Qvòd Neomeniana tibi commendata habere velis, gratias habeo; et commendabo isthunc affectum Neo-

menianis heredibus; præsertim filio Christiano, Medicinæ Doctori, et nunc [junioris?] Ducis Bregensis, sibi cognominis, Archiatro. Iam Bregam scripsi, et percontatus sum: qvid sacrarum vel aliarum bonarum meditationum post se reliqverit Dominus Vechnerus? Utinam tot, qvot liberos! qvos orphanorum soletur parens omnipotens! Qvàm enim misera sit Bregæ (et in omni Silesiâ) liberorum, decedentibus parentibus, tametsi honoratissimis, conditio: tum ex compluribus aliis exemplis oculatus testis didici; tum exinde qvoque: qvòd clarissimi illius Bernhardi Guilielmi NÜssleri, Ducum Bregensium per octodecim annos Secretarii, Poëtæ et Philologi insignis, mei olim compatris desideratissimi, filiæ duæ nubiles, Latinam quadantenus Lingvam et elegantem stylum vernaculum edoctæ, post parentum obitum, non ita pridem in Borussiam nostram se receperint: et nunc apud nobiles matronas Silesiacas, qvæ superioribus tempestatibus huc quoque, tanqvam ad asylum, profugerant, tantùm non famularum fungantur vice. Qvàm vellem illas ereptas, meliorique statione locates: si possem! Prophetia Scotica non risu, sed jubilo applausu, digna foret: si tantum haberet rei, quantum spei: nec à suppostore esset excogitata. Nihil [enim?] freqventiùs hodie aures nostras personat, atque supposititiæ de magnis spebus et eventibus nugæ. Qvia tamen Scotum illum qvi digito quasi ibi intenditur, tam tibi addictum vicinumque habes: ne desiste in ipsius inqvirere vitam, et eruditionem chymicam. Sic proclive erit, de successu et eventu Operis divinare. Hoc enim magisterium aut invenit, aut efficit, hominem pium. Eruditionem hominis chymicam pertentare possis, exposcendo ipsius judicium de epistolâ qvadam <meâ> (B) qvam ante triennium ad Dominum Czimmermannum, Theologum et Gymnasiarcham Thoruniensem, dedi: et alteris[altered from alterâ] <duabus>qvadam, (C) ab Alstedio qvondam ad me scriptis[altered from scriptâ]. Si enim ista capiet mysteria: multum rebor ipsum intelligere. Qvid ego sentiam, probe scio, et subrideo. De promovendo ad te viro, qvi stylo et consilio tibi adesse possit, non deponam cogitationes: simulas de meâ ipsius personâ rationes certas mecum inieris; tuque expressiùs te explices, qualem desideres[altered] qvibus conditionibus? Qvod cogitationes meæ de Hottoniano Irenico tibi adeò probatæ fuerint, gratum qvidem est: sed vix ipsi Hottono tam sese probabunt; uti confidis. Potiorum enim Iudiciorum <moles> qvæ undecunque ad ipsum mittentur, facilè occultabit et [observabit?] exiguas hasce lineas. Qvas scripseram; non ut hæ ipsi placerent, sed per has egomet. Iam antè enim sciebam, et nunc tantò lubentiùs tecum facio: per hunc virum obtineri à generoso illo patrono possa; quicqvid obtinere qvis expetat. Sed [right margin: /.] qvàm vereor: ne et initiales illæ Elucidarii philuræ (si qvidem hactenus ad ipsum eas destinasti) huic Aristarcho spe tuâ minus satisfaciant! Habebit enim (et sunt etiam) pro nudis solummodò idéis: quæretque forsan; ecqvando tandem idearum istiusmodi Platonicarum finis futurus sit? Solatus tamen: qvòd non per istas, nec ad istas, directè me commendâris; sed indirectè tantùm: primariò scilicet pro Communicativo Officio, secundariò pro Pensis istis Didacticis. Ita enim mitiùs omnia suscipiet, molliùsque interpretabitur, spero. / Si ergò putas, has (qvas nunc mitto) Elucidarii [right margin: ./]

philuras ipsi porrò communicari oportere: potestatem tibi facio, qvicqvid è re meâ tuâque videbitur, peragendi. Qvid à Patrono, ad iteratam tuam sollicitationem, pro me obtenturus sit vir optimus: avidè anhelo recognoscere. Si et sic consultum tibi mihique videretur: dedicari possit Patrono prior ista Elucidarii pars: ut tanqvam sub ipsius patrocinio congesta statuatur: fructusque laboris istius (qvod in nuperis qvoque subinnui) acceptus ipsi feratur. Qvâ de re communicare cum Domino Hottono consilia vestra poteris. Aut si mavis, majorque in publicum exinde sperari possit utilitas: posset dedicatio fieri Proceribus pacificatoribus, ex omni nunc Europâ Monasterii et Osnabrugæ congregatis: perque illorum manus, viris eruditis, scholisque, et academiis Europæis: commendarique intentio nostra; qvàm illa pacificationem istam coronatura, pacemque firmissimè stabilitura sit: si sic, junctis omnium ubique manibus, scholastica instauretur educatio: è cujus neglectu omnes [left margin: /.] iniqvitates, cædes, ac bella, in Mundum disseminari hactenus vidimus. Est jam a novimestri penes D. Salvium, Legatum Svecicum, Diatyposeos meæ exemplar: qvod ipse honorifico loco habuisse, intentionemque meam laudasse, et congregatis in utroque loco Proceribus communicaturum scripserat ad amicum qvendam Elbingensem. Cujus epistolæ apographum mittam. si voles: ut videas, non tantum vehementer approbari à magno illo viro institutum meum: sed et in contubernium ipsius (quod tum pro publico Evangelici Statûs, probè mihi conscii; tum pro patrimonii uxoris meæ, commodo, dudum desideraveram) liberalissimè me expeti: jamque adeò per Dominum Salvium salvum mihi eò accessum fore. / [left margin: /.] Habebunt enim ne ipsi qvidem Pontificii, qvod in Didacticâ meâ methodo tantoperè desiderent: nisi qvòd humanam authoritatem et traditiones haud urgeam. Sed hoc ipsimet, aliæ Sectæ aliud, addant et urgeant: si lubeat. Mihi ista sufficit confidentia; nostratibus, et omnibus bonis, tali methodo satisfieri posse: ibique me substitisse, ubi omnes convenimus. Hoc magis vereor: qvia Didacticæ basin constituo Pietatem: me apud Politicos, tàm Pontificios, quàm Evangelicos, (qvibus ista hypothesis nimis monarchizabit) parum benevolentiæ reperturum. Hi enim cùm à spiritu hujus seculi regantur: qværere et attendere lubentiùs solent, qvæ ad ostentationem, fastum et gloriam faciunt: humilitatem infra se et conditionem suam esse opinantes. Verùm cùm et missâ ac omissâ Pietatis Didacticâ, nihilominùs, qvæ Eruditionem et Prudentiam civilem spectant, recipere possint: (qvod in commentario expressè indigito:) vix metuendum, ut omne meum institutum eapropter simpliciter sint fastidituri: et utut à Pietatis abhorreant Didacticâ, non tamen à cæteris Pensis alieniores futuri. Hoc solum si obstineatur: multum foret pro primâ et unicâ vice. Cætera Deo committenda, et tempori. Tam idonea huic intentioni occasio; qvæ tot Regum, Principum, et Rerumpublicarum legatos denuò in unum locum reducat, mihique novum paret accessum: non facilè dehinc speranda. Et captassem hanc dudum: si infelix illa pecunia (citra qvam nec ad milliare unicum domo abesse bonis Viris licet) non adeò mihi reique meæ familiari, inimicata fuisset. Poteris itaque hæc bene tecum ruminare: et cum Reverendo Domino Duræo (qvem officiosè ac peramanter saluto) communicare. Est enim res, me judice, magni

momenti: qvam hactenus mecum concoqvere, qvàm expectorare et propalare, gravibus de causis volui. Nunc video tempus esse; ut et tu id resciscas: qvia stipulatus es meam, et ego restipulatus tuam, fidem. Qvâ reciprocatâ stipulatione sentio me nunc obstrictum esse ad ea, qvæ communi Orbis saluti promovendæ, accelerandoque ipsius partui, (vere enim parturientis dolores jam experitur Mundus) pro ingenioli mei tenuitate conferre videbuntur. Hollandos, constitutâ jam cum Hispano pace, multum posse, ac possse debere, in promovendo Officio Communicativo: facilè tibi largior. Et utinam id tam vellent, qvàm possunt: demostrarentque reapse, qvantum velle possint, & posse valeant! Experti jam sunt in expeditionibus Politicis et Mercatoriis: qvantum in ejusmodi Communicatione situm sit. Itaque tantò citiùs huc pertrahendi forent homines illi politicissimi. Tibi per familiares tuos Ampstelodamenses rescire non erit difficile: qvid spei vel rei inde venire qveat? Sed qvàm infidam ipsis metuo pacem! si non ab extraneis, saltem ab intraneis machinationibus: qvibus hæc gens valdè dedita. Olim Heinsius argutè sub finem eruditi cujusdam sapphici ita: Nulla pax terris, nisi post subactum Restat Iberum. Hoc episodion in voto substitit, in fato nondum fuit. Sed ego manum de tabulâ: ne videar falcem immittere alienæ messi. Utinam et vos tandem aliquando desideratâ beët pace Irenarcha supremus! Gratulor sanè Parlamento felices progressûs: modò hi perennent: nec novæ subinde pullulent factiones è chimærâ concitatæ et indomitæ plebis: qvæ cum semel furere coepit, omnia sacra ac profana susque deque habere consuevit. Nos in ancipiti versamur; spe meliorum, metuque seqviorum, præsecuti qvalitercunque fruentes occasione. Iam à tribus hebdomadis Warsaviæ congregati sunt totius Regni Proceres, publicæ prospecturi securitati; et vel ad electionem Regiam semper præstituri; vel ipsam forsan electionem (si periculum propter Cosacorum et Tartarorum irruptionem inserit) maturaturi. Experiemur ergò brevi: quid de nobis futurum sit. Deus avertat sequiora omina! Fratri tuo, qvi isthunc fasæculum ad te promovet, narravi, quæ cupis: & qvotidie ipsum accessi, eoque posthac familiariter utar; qvia cupis. Etiam cum Mochingero egi; prout cupis. A Gedanensibus illis patritiis, quibus me per Mochingerum commendasti, nihil sperandum. Non credis, quantoperè hi nostrum ordinem, & omnia nostra, abominentur. Duræi Directorium Logicum, ut et cætera, quæ amicè obtulisti, avidè expectare incipio. Ego, quia non nisi mea trado; nec bibliopolia ingredior; nihilque adeò, qvod redhostiam, habeo; offero tibi pro hisce talibus gratam memoriam. Scripseram nuper: me Aristarchorum Prussiacorum censuras missurum esse. Sed qvia has Elbingæ reliqvi ex oblivione: nihil earum hac vice videbis. Mitto potiùs Elucidarii priorem illam partem, qvam adeò efflagisasti. Molestissimum devorari laborem in descriptione. Nam ægrè amanuensem obtinui: et coòctus sum, ipsius causâ, ultra septimanam hîc subsistere; omniaque magnâ cum molestiâ sub incudem revocare, revidere, et emendare. Qvòd si ergò Elucidarii ista portio sibi probabitur: potestatem tibi facio, illud in vestram Lingvam transferendi, typisque describendi. Verùm istis conditionibus. 1. ut omittatur illa ad Lectorem præfatio: qvæ primis illis philuris, ad te jam olim missis,

continebatur: hæc enim longè alio prodibit schemate, cùm Latina curabitur editio: nec huc qvadrat amplius. 2. Ut tu contrà ipsemet vel præfationem aliam, vel (qvod melius) dedicationem ad ipsum Parlamentum, præfigas, tuo subscripto nomine: testerisque, tibi à me istam facultatem rogatu tuo esse factam: ut ederes, et inscriberes, et sic communicativum illud Officium promoveres. 3. Ut post præfationem vel dedicationem immediatè excudatur integer Diatyposeos Textus, & post hunc illicò Elucidarium: ’ <left margin: ’ tandem, sub Elucidarii finem, Conclusiuncula aliqua, vestratibus ingeniis excitandis idonea, per teipsum addatur.> spero, si sic procedatur, te non inanem positurum esse operam: secuturaque pro me tantò liberaliora subsidia è munificâ Parlamenti honoratissimi, aliorumque piorum et bonorum, manu. Elucidarii illud exemplar malè scriptum est: è re igitur fuerit; ut per tuum amanuensem emaculatiùs describatur: anteqvam id cui legendum offeras. Caret et marginalibus lemmatis: qvæ addere nunc herclè non vacabat. Sed nec adeò de necessitate sunt isthæc./ Da Practicæ primi Gradûs pensis [left margin: /.] nihil dum mitto: qvia non satis compta et pexa, adeoque tam procul mitti intempestiva<TRANS SWITCH="2"></TRANS> adhuc<TRANS SWITCH="1"></TRANS>. Sat citò aliàs accipies: nihil enim meorum ab occulis tuis cælabitur. Expecto autem, qvid tu in simili materiâ habeas, / a concionatore illo Gallicano accepta; ut et Pettiana Instrumenta Scriptoria; deque eorundem usu informationem. Una cum Elucidario accipies qvoque hac eâdem navi centum Diatyposeos meæ exemplaria, inter patronos et amicos distribuenda. Qvòd si ista non suffecerint: possunt apud vos recudi, et liberalissimè qvaqvaversus distribui; non inter illos tantùm, à qvibus subsidium aliqvod sperandum: sed et inter eruditiores, à qvibus censura aliqva utilis. Inter posteriores expressè sunto Mersennus, Gibbonus, Tobias Andreæ, et tiga triga illa Batavica, Salmasius, Heinsius, Vossivs. Ad qvos omnes proculdubiò expeditam nosti viam. Inqvisivi unà cum Domino Frankenbergio in sumptûs typographicos apud Hünefeldium: qvi, si qvingenta exemplaria paululùm elegantiori papyro (ut gratius fiat oculis Opusculum) describenda sint, pro qvâvis philurâ exigit [blank] florenos Polonicos. Sic ut summa pretii typographici, pro integro Alphabeto, exactura sit ad [blank] florenos, hoc est [blank] Imperiales. Agam ergò cum ipso; qvia sumptus suppeditare pollicitus es: prelumque urgebo: ut ante hiemem adhuc, tuo meoque bono, ducenta exemplaria habere possis. Quantocyùs itaque rescribe: cui dedicandam putes Opusculi priorem istam partem, Patrononé, an alteris illis, vel tertio cuidam? Et si Patrono: resciscat is hoc qvamprimum ab Hottono; me tale qvid in ipsius gratiam meditari; ut tantò se faciliorem exhibeat ad numerandum mihi stipendium. Conclusum jam [penes?] me: ut ad Laurentii cum omni familiâ Gedanum transmigrem. Spes mihi facta gratuiti diversorii ad Pascha usque:nuncque adeò paucioribus sumptibus habebo opus, trecentorum circiter Imperialium, ab hinc eò usque./ Qvæso itaque peramanter: ut me sublevare (qvod amicè pollicitus es) haud desistas, qvàm fieri potest citissimè. Nam præsente [left margin: /] ope mihi opus. Habebis certò, si me Deus sospitet, pro redhostimento alteram Elucidarii partem, & sic totum [left margin: /] denique Elucidarium, primus omnium./ Mochingeris hac eâdem credo, navi ad te mittit Orationem suam parentalem, Regiæ Majestati nuper in Gymnasio Gedanensi habitam; et quædam alia Valeriani Magni. Valerianus iste nunc Gedani est: et editionem libellorum qvorundam philosophicorum molitur. Cui heri destinavi Diatyposeos meæ exemplar. Qvâ id fronte accepturus sit, cras forsan experiar. De Wickio, Gedanensium Machinatore, aliud nihil rescire possum; qvàm qvod in mechanicâ ar-

te singulariter excellat. Nunc in tertium annum occupatur decacuminando monti episcopali, (vulgo Bischofsberg:) è quo Urbi huic, si obsideri debeat, periculum imminere possit. De qvo conatu diversa sunt diversorum judicia: aliis irritam fore isthanc machinationem, aliis contrà, pronuntiantibus. [Idem?] Warsaviæ artificioso aqvæductu exstructo, præterfluentes Vistulæ aqvas in arcem Regiam eduxit: pro qvo labore, ultra mercedem, annuatim ipsi penduntur mille floreni Polonici; et pendentur porrò ad dies vitæ. Sat præmii pro uno et privato labore! Qvid verò nobis fiet pauperculis, pro omnium bono publico tantoperè desudantibus? Si Privilegio indigne videbitur Elucidarium illud meum; et id citra rerum tuarum dispendium obtinere possis: impetra id tam pro Elucidario, qvàm pro ipsâ Practicâ, aliisque Tractatibus, olim subsecuturis: obtentique privilegii copiam ad me dehinc mitte. Bene est; qvòd Mercatorem Amstelodamensem objectâ pecuniâ placaveris. Non mirum: si [Croesi?] isti in pietatis humanitatisque istius modi officiis Iro pauperiores sese exhibeant: qvia non ipsi dominantur pecuniæ suæ, sed pecunia ipsis. Ante qvatriduum huc venit Elbingâ P. Figulus, dimissus jam à Comenio, sibi de aliâ conditione prospecturus. Hic idem in diversorium aliqvod, ubi Comeniana familia per aliquot dies subsistat, hîc inqvirit: narratque, Comenium mox adfuturum: jamque hunc præstolari currûs, qvi ipsum Lesnam transportent. Frankenbegius plurimùm te salutat; brevi scripturus ipsemet. Si, qvod [right margin: NB. Nunc scribit: & accipies ejus epistolam huic meæ inclusam!] Cambium attinet, destinare pecuniam ad Heinricum Loitzium, virum optimum, Elbingæ degentem, (qvem nuper tibi nominavi) volueris: fiat. Tametsi enim huc domicilium transferam: nihil id incommodabit. Loitzius enim iste tam Gedani, qvàm Elbingæ, numerare mihi pecuniam poterit. Neque est ita sordidus ut cæteri Mercatores; sed pius, officiosus, et de afflictis qvotidie bene merens. Parens ejus olim syndicus fuit Elbingæ: qvem proculdubiô nosti. Qvòd si verò propiores nôris rationes, Londino immediatè Gedanum destinandi pecuniam: abunda hac in parte tuo sensu. Id solummodò cura, mi Hartlibi: (et, qvod toties te moneam, ignosces:) ut ne nimiùm tardentur subsidia; sicque pensa mea novas experiantur remoras. Bis dat, qvi citò dat: nil dat, qvi munera tardat. Hanc epistolam maritimo itinere mitto: perendie per Hamburgensem hemerodromum adhuc unam à me expectabis terrestri itinere; anteqvam Gedano Elbingam revertar. De cætero bene feliciterque vale. Dantisci, 5. Augusti 1648.