The Hartlib Papers

                     Omnium piè-Eruditorum Censuræ

                                exposita:

                             Horum omnium,

                      Paradoxorum & Obscurorum,

                        Cogitationesqvè istas

--------------------------------------------------------

                     Anno Christiano M DC XLVIII.

Ad LECTOREM benevolum.

Qvomodo mihi enati sint Aphorismi isti Didactici, accipies brevi: cùm hi denuò aliâ induti veste, hoc est, peculiari ELUCIDARIO ab omni paradoxiâ, obscuritate, & impossibilitate vindicati, tibi sistentur ob oculos. Ibi & istud, & plura alia, volente DEO, informaberis: censuramquè liberalem rogaberis; qvisqvis es, Lector philodidacte. Qvòd verò seorsim nunc eorundem editionem anticipem, ideò fit: ut qvia Elucidarii perfectio & in molem spe ampliorem excrescit, & alias inopinatas experitur remoras, habeam interea Copias; qvas exposcentibus communicem amicis: & qvantillum id est, tuam qvoque anticipet notitiam: tequè ad censuram maturiorem paulatim disponat. Non enim animus est, misso in publicum Elucidario ulterius qvicqvam in hisce tentare: nisi priùs, operæ pretium id futurum esse, piè eruditorum virorum constet suffragiis. Horum namque censuris stare ac cadere, imò & perire, debent (prout merebuntur) mea omnia. Scias autem hæc brevicula in antecessum: eò tendere Didacticas meas Inventiones: ut sine omni violentâ ediscentiâ, sine usitatorum librorum farragine, sine dicitandi cacöethe. per mera ferè sensualium rerum subsidia, Colloqvia, Excercitiaquè seria & ludicra, cuncta scitu necessaria instillentur discipulis: tali (ut confido) firmitudine, ut nihil facilè memoriâ excidere; tali certitudine, ut nemo solidè ea oppugnare; talique plenitudine, ut nihil necessariorum & utilium (præsertim domesticorum) magnoperè desiderari qveat. Adhæc tam simpliciter; ut omnes, Ætates, omnia Ingenia, omnesquè Sectas, indifferenter admittat. Nihil enim proponit: nisi qvod propriis Sensibus, tanqvam Ens aliqvod, formaliter qvis capere; Notionibus sibi innatis tanqvam Verum, apprehendere, Instinctibusque congenitis, tanqvam Bonum, expetere valeat. Cujus Methodi aptitudinem, possibilitatem, omnemquè processum, brevi (qvod dixi) repræsentabo in Elucidario. Interea sagacibus rerum æstimatoribus, succinctâ brevitate gaudentibus, hæ lineæ, spero, sufficient. Hi enim plura intelligentes, qvàm legentes, qvid in recessu sit, facilè pervidebunt: & ex ungve isto leonem nullo agnoscent negotio. Bene vale.

                                      AUTHOR.

                    Cum bono DEO.

Ego scopum DIDACTICÆ Scholasticæ trinum facio; PIETATEM, ERUDITIONEM, & PRUDENTIAM CIVILEM.

     2. Cuivis Scopo attingendo certos Gradûs, & cuilibet Gradui certa Pensa, & singulo Penso certas Lectiones, adsigno: unà cum Informatorio, pro ordinandis Scholarum Classibus, & alloqvendis qvâvis lectione Discipulis, facilitandisque Lectionum impressionibus.

     3. PIETATI inplantandæ tres pono Gradûs; Avocationem ab amore Mundi; Resignationem amoris propriis & Excercitationem in amore DEI.

     4. Amor Mundi sub se continet Voluptates, Opes, & Honores; Amor proprius, Sapientiam, Potentiam, & Vitam; Amor DEI Fidem, Spem, & Obedientiam.

     5. Illa igitur fugere, ista vilipendere, hæc magnifacere, mox ab Informationis initio docendi, ducendi, & adsvefaciendi sunt Discipuli: inque ista praxi, (observatis tamen praxeos gradibus) non solùm per omnem Informationis, sed & totius Vitæ, conseqventiam studiosè detinendi.

     6. ERUDITIONI adseqvendæ ter trinos constituo Gradûs; tres pro Rebus congnoscendis; tres pro Vocibus formandis; tres pro Conceptibus dirigendis.

     7. Rerum, in certas Classes distribuendarum, doceo nosse Signaturas, Structuras, & Energias: ut sciant tirones; qvid Res sint? qvid habeant? qvid faciant?

     8. Vocum, vernaculè priùs de Rebus pronunciandarum, doceo formare Figuras, Constructionem in integram Lingvam, Lingvæquè constructæ Usum ad polyglottiam: ut sciant Discipuli, animi sui sensa cum absentibus communicare: ac vicissim cogitata absentium participare: & qvicqvid uspiam humanæ ac divinæ sapientiæ latet, ex antiqvis & neotericis scriptoribus eruere.

     9. Conceptuum, Rebus scitè applicandorum, doceo dirigere Processûs Inventivos, Iudicativos, & Ordinativos: ut sciant Auditores Ignota evestigare, Dubia enodare, Confusa ordinare.

     10. Primo itaque (qvod dixi) Eruditionis Gradu explico Rerum Signaturam: qvâ Res cognoscendas, Sensibus oblatas, maternâ lingvâ nomino: singularum exteriorem habitudinem, tam totalem, qvàm particularem, triplici- [Catchword: bus]

                            A2           

bus Accidentibus describo: & unamqvamlibet differntiali aliqvo Charactere, uno vel pluribus, distinctè apprehendere doceo.

     11. Naturalia in vivo Naturæ libro; Artificialia in operariis Artificum officinis; utraque insuper in repræsentatitiis Scholarum repositoriis, vivida, aut sculpta, (actuosa tamen,) aut minimùm picta, commonstro: Divinas verò res, qvantum earum scire expedit, è Sacrâ Scripturâ adduco & dilucido.

     12. Denique Signaturam unius rei cum alterâ confero: ostendoquè, quæ Res totaliter ferè; vel secundùm certos respectûs plùs minùsvé; vel etiam nullatenus, Signaturis conveniant: ut ita exterior illarum conformitas vel difformitas distinctiùs innotescat: firmiùs animo inhæreat: aditusquè struatur ad rimandam æqvè conformem vel difformem Structuram.

     13. Secundo Gradu explico Rerum Structuram; & primùm qvidem Analyticè: Rem qvamlibet, è Signaturâ exteriori cognitam, in Partes Integrales; & Naturalia insuper in Partes Essentiales & Accidentarias, resolvendo: ut ibi Cohæsionis mechanicæ artificium, hîc Mixtionis elementaris proportio, ipsarumquè simul Signaturarum exteriorum fons, ob oculos sistatur: ratioque; reddi possit Corporaturæ, Durabilitatis, & Effectivitatis, in singulis Rebus.

     14. Dehinc Syntheticè: ad oculum quasi ostendendo; qvomodo & Natura, & Ars, & DEUS ipsemet, Res (qvisque nimirum suas) producat, intentivè, perfectivè, & defectivè: ut imitari, perficere, ac transformare, qvilibet addiscat; qvicqvid licitum, utile, & necessarium fuerit.

     15. Tandem & syncriticè: comparando Rerum cum Rebus Structuras: monstrandoquè, qvæ Res Principiis activis & passivis; qvæ Partibus organicis; qvæ Structurâ integrâ, plùs, minùs, nullatenusvè, concordent: ut sic interior earum similitudo vel dissimilitudo patescat: viaquè ad indagandas exinde Energias similes aut dissimiles, recludatur.

     16. Tertio Gradu explico Rerum Energiam: primùmque generaliter doceo; è Signaturâ & Structurâ sic evestigatis, simulque sumptis, singularum Rerum (& Naturalium qvidem, prout à tali vel tali spiritu animatæ; Artificialium, prout ab Artifice sic vel sic usurpatæ; Divinarum, prout ab Homine aliter atque; aliter sibi applicatæ, fuerint) Vires; & à viribus excitatos Motùs; & à motibus productos Effectûs; ipsosquè adeòo Usûs Macrocosmicos, venari.

     17. Dehinc specialiter expono: qvas Energias eædem Res speciatim conferant antitypo suo, Homini, omnium Dominatori, Domitori ac Moderatori: & qvomodo ipsi conducant ad Victum & Sanitatem, ad Amictum & Habitationem, ad Oblectationem & Informationem.

[catchword: 18. Tan-]

     18. Tandem specialissimè repræsento: qvomodo unus iste Homo cunctarum Rerum Macrocosmicarum Energias in se contineat: & ad qvamvis earum intelligendam, æmulandam, ac transformandam, variis Facultatibus instructus; adeoquè verè Microcosmus, & Macrocosmi istius (imò Creatoris ipsius) Imago sit.

     19. Qvarto Gradu doceo Vocum vernacularum Figurationem, figuratatarumque pronunciationem: informando Discipulos; qvomodo primùm Lineolas, è qvibus literæ formantur; hinc Literas singulas, è lineolis istis conflatas; tandem & Syllabas, è literis pluribus collectas, formare; formatas illicò pronunciare; pronunciatasque in libellis diversorum typorum hinc inde inqvirere debeant: factâ ubivis à simplicioribus facilioribusque lineis, literis, ac syllabis, per compositiores, ad compositissimas, progressione.

     20. Exercitatis in Syllabisatione ad extemporaneam usque promptitudinem Discipulis, integras nunc Dictiones, observatâ eâdem simplicitatis facilitatisque gradatione, pingendas pronunciandasque propono: tamquè diu huic exercitio immoror; dum qvamvis vocem expeditè scribant & legant; non ex antitypo tantùm exemplariter, sed & remoto exemplari memoriter.

     21. Et qvia Numeri Arithmetici subeunt vicem Vocum numerantium: itaque & illos ipsos pingere, pictosquè efferre, non solùm singulos, sed & in seriem qvandam redactos, (qvod vulgò Numerare vocant) eâdem operâ addoceo.

     22. Qvinto Gradu doceo Vocum vernacularum, seorsim sic cognitarum, Constructionem in integram Lingvam sermone ac scriptione adornare; idque materialiter, formaliter, & contextualiter: ibi Voces singulas in congeneres Classes coacervando; isthîc singulas Classes ad Structuram legitimam exasciando; hîc Materiam sic exasciatam in unum qvasi Ædificium redigendo & erigendo.

     23. Materiali Constructioni destino Lexicon Exemplare: in qvo primùm Radices omnes ac singulas (sive sint Flexibiles, sive Inflexibiles, sive etjam Particulæ adjectitiæ, utrisque illis præponi ac postponi solitæ,) recenseo parisyllabicè: sic ut ubivis Monosyllabæ præcedant, seqvantur Bisyllabæ, extremum occupent Trisyllabæ, si qvæ adsunt; seorsim verò è Flexibilibus agmen ducant Nomina, medio loco incedant Verba, agmen claudant ab utrisque; participantia Participia; qveqvè tandem istarum potremarum Vocum eandem Flexionis agnoscunt ideam, simul ad unum stent omnia; juxta tamen Terminationum, Generum, aliorumque Respectuum, diversimodam prerogativam: Dehinc Regulas aliqvot trado; qvomodo è Primitivis & Simplicibus illis Thematibus in- [catchword: nume-]

                            A3             

numeræ aliæ Voces, ad exæqvandam Rerum Conceptuumquè seriem, harmonicè derivari ac componi; radicalisquè significatio iisdem omnibus accommodari; & quænám taliter derivatæ ac compositæ voces, ad qvas Radicum illarum Classes analogas, pro futuro Flexionis usu, referri debeant.

     24. Formali Constructioni adsigno Directorium Grammaticale: qvo Classium istarum Lexicarum singulos Ordines; eâdemque operâ Vocum Flexibilium, Inflexibilium, & Adjectitiarum, Discrimina, & omnimoda Accidentia, breviculis Regulis concretè explico: ostenso, qvaliter singulas Classes flexibiles (aliter qvidem Nomina, aliter Verba, aliter ex utrisque qvæ in hac, illâ istâ, classe extant) inflecti; & qvomodo sic inflexarum Vocum unam alteri copulari in Phrasin; & è phrasibus porrò Sententias, ex his Periodos, ex istis Pericopas, verbis propriis, synonymis, ac tropicis, fieri, pro seqventis Textûs adornatione, oporteat.

     25. Contextuali Constructioni nuncupo Textum Historialem: qvo universas totius Lingvæ Voces, radicales ac radicatas; cunctaquè Flexionis, Connexionis, & Transnominationis earundem artificia, unius perpetui Discursûs seu Historiæ formâ sic exhibeo: ut omnia simul Realia Pensa, ab Informationis initio sparsim hucusque proposita, junctim nunc, & scitâ Rerum cujusvis classis coordinatione, omnimodoquè Sermonis charactere, exprimat ac repetat: habitâ ubivis Sententiarum, Periodorum, & Styli ipsius, gradatione, proportione, & delectu accurato: sic ut prima Textûs pars constet Sententiis & Periodis brevioribus, Styloquè humili ac proprio; altera his omnibus mediocribus; tertia illis prolixioribus, hoc sublimiori ac florido.

     26. Sexto Gradu doceo Lingva Venrnacula Usum ad polyglottiam: ostendendo, qvomodo materna cujusvis Nationis Lingva (qvæ se etiam invitis nobis, si qva peregrina addiscenda est, magistram & legislatricem obtrudere solet) dux & norma esse possit ac debeat omnium peregrinarum, ad submovendas earundem inter sese æmulationes, perficiundarum, cumqvè Rebus & Conceptibus omnigenis exæqvandarum, & compendiariò addiscendarum: & qvàm proclive nunc sit; præcognitis vernaculè qvibusvis Lingvarum artificiis, (puta, qvid sit Radix, Vox Derivata, Composita; qvid Terminatio, Flexio, Syntaxis; qvid Phrasis, Sententia, Periodus, &c.) qvamvis aliam Lingvam apprehendere: qvaliquè strategemate id speciatim in Latinâ Lingvâ (conseqventer & in aliis eruditis ac popularibus Lingvis) tentandum sit.

     27. Huc ergò, præmissâ (ubi opus) Scriptoriâ & Lectoriâ informatione, eadem accommodo Instrumenta, Lexicon, Directorium, & Textum; illud scili- [catchword: cet]

     28. Septimo Gradu exerceo Auditores in Conceptibus Inventivis: monstrando, qvomodo debeant Rem aliqvam, si ignota sit, investigare, An sit, vel non sit? si lateat; evestigare Ubi sit, vel non sit? si nondum sit; excogitare media, Ut sit, seu esse possit.

     29. Octavo Gradu exerceo eosdem in Conceptibus Iudicativis: docendo, qvomodo Rem, de cujus existentiâ jam constat, examinare, hoc est, probare ac reprobare, debeant; tum Qvid es sit, vel non sit, tam in seipsâ, qvàm in respectu ad res alias; Cur item, & Qvomodo id ipsum sit, aut non sit, qvod esse videtur; adeoquè an vera vel falsa sit? tùm qvid, cur, & qvomodo res illa quid habeat, vel non habeat; faciat, vel non faciat; patiatur, vel non patiatur; adeoque an simpliciter sit honesta aut necessaria, utilis aut jucunda, possibilis & facilis, ac per conseqvens expetenda & facienda; vel econtrariô inhonesta & non necessaria, inutilis & injucunda, impossibilis aut difficilis, sicquè fugienda & omittenda? tum denique, an, & quâ parte, aut quâ ratione, res illa magis minùsve qvid habeat, vel non habeat; faciat, vel non faciat; patiatur, vel non patiatur, qvàm alia: adeoque; in consideratione ad aliam rem, sit magis minùsve honesta vel inhonesta, necessaria vel non necessaria, utilis vel inutilis, jucunda vel injucunda, possibilis vel impossibilis, facilis vel difficilis, expetenda vel fugienda facienda vel omittenda?

     30. Nono Gradu exerceo ipsos in Conceptibus Ordinativis: informando, qvid de qvâlibet Re priùs posteriùsvé cogitandum, loqvendum, & scribendum sit? siquè confusum qvid occurrat, qvaliter id redigendum in ordinem? in specie verò, quâ serie Conceptûs illi Inventivi & Iudicativi scitè disponi in formam Epistolæ, Discursûs, vel Orationis; Disputationis, Consultationis, vel Systematis integræ alicujus Disciplinæ, debeant; idque; methodo, (prout res exigit) syntheticâ, analyticâ, & (juxta recentiores qvoque) syncriticâ.

     31. Utqve trinæ istius Methodi notabile exstet Exemplum; eademque operâ [catchword: omnia]

     32. Cui SYSTEMATI harmonico triuni, PHYSICO-TECHNICO-MYSTICO, omnes Disciplinæ, qvotqvot unqvam excogitatæ sunt, aut inposterum excogitabuntur, qvoad generales suas Ideas implicitè inerunt: & explicitè, si cui libeat, inseri ac subordinari qveunt: ut inde pateat; qvæ Disciplinæ è qvibus natæ, & qvibus cognatæ? qvænám aliis perfectiores & præstantiores? qvot item & qvales adhuc inveniri, & juxta qvas speciales Ideas odinari opus sit, ad complendam Physicarum operationum analogiam.

     33. PRUDENTIÆ CIVILI comparandæ tres serviunt Gradûs; Morum exteriorum decens habitus; Idonei vitæ generis, privatim degendi, delectus; & Officii publici (si qvod offeratur) ritè administrandi peritia: qvæ omnia ac singula probè edocendi Discipuli.

     34. Mores debent esse elegantes, honesti, ac graves; tam in vultu, gestuque reliqvo, qvàm sermone: & alii qvidem Ætate vel Sexu, alii Vitæ genere vel Officio, alii Meritis vel qvibuscunque aliis Respectibus, parium vel imparium.

     35. Vitæ genus debet esse cujusvis genio ac ingenio, interdum & reipublicæ occasionibus, accommodatum: sic ut qvò Genius unumqvemlibet invitat, & Ingenium vires pollicetur, & qvandoque publica cogit Necessitas, in deligendo habeatur respectus: cùm non è qvovis ligno fiat Mercurius.

     36. Officii administratio (sive ea fiat docendo in scholâ & templo; sive curando aliorum negotia & valetudinem; sive tutando aliorum fortunas & vitam in curiâ, & quovis alio tribunali:) debet esse dextra, fida, & conscientiosa; adeoque abesse imperitia, dolus, & qvævis culpa alia.

                           FINIS.

                         (23)

aut in tenbris absconditæ, sed semper & ubique; in lucem ac potissimum in conspectum Divorum Antecessorum Tuorum productæ, bonitatem, & Majorum Nostrorum, qui ab Ecclesia Rom. secesserunt, innocentiam, opi Divinæ fidentes, probaturi sumus. Ut autem vis & fructus salutaris Tui propositi, in Ditionum Tuarum omnes Subditos, ac in vicinas Regiones, tali remedio potissimum egentes, sese effundat; humiliter à Majestate Tua petimus, ut tanti negotii, sub oculis Majestatis Regiæ tractationem, ad proximum Ver aut Æstatem differre dignetur. Ita & Illustriss. Regni Primati, Illustrissimisque Episcopis, extraneorum Episcoporum & Theologorum, in hac communi causa, Consilia & Sententias explorandi; & Nobis, quantulæcunque Subditorum Tuorum parti, cum exteris Ecclesiis eâdem Religione junctis communicandi, & earum Theologos, ad spectandam Virtutis & Pietatis Tuæ magnitudinem, Salvo Conductu Regio (Civibus enim & Indigenis Reipub. præsidio Legum satis prospectum est) evocandi; denique sese ad Conventum præparandi & sistendi, tempus concedetur. His positis, quandoquidem Majestati Tuæ Regiæ, solius gloriæ Dei amplificatio scopus est, magnam spem de Misericordia Dei concipimus, Illum secundùm rectitudinem cordis Tui Regii, & candorem Illustrissimorum D.D. Episcoporum omnia largiturum, & Tuam Majestatem Ordinisque Reip. in emendanda per Majestatis Tuæ ditiones Ecclesia, legitimaque & primævis Christianitatis temporibus consentanea Hierarchia constituenda, pro exemplo Orbi Terrarum, Virtute suâ ex Alto adjuturum. Sed ne quisquam suspicetur (licèt id crassissimæ esset suspicionis) nos ideò præsentiam Majestatis Tuæ exorare, ut si fortè propter gravissima Reipub. negotia præsens esse non possit, lucem & conspectum hominum hoc prætextu evitemus; ideò adhuc amplius fascibus clementiæ Tuæ Regiæ Nos Nostramque fiduciam humillimè substernentes, declaramus; Licet acerbissimum Nobis liberis hominibus sit futurum, noncoram [catchword: Rege,]

                           D                

                           (24)

Rege, sed coram Præsidibus rationem Religionis reddere, & periculosæ sinistrarum vel ambiguarum delationum, aut relationum, aleæ Nos Nostraque sponte committere, nos ne id quidem refugituros: His tamen justissimis requisitis priùs à Majestate Tua suppliciter exoratis. Primò, ut alteri Præsidi ex nostra parte suffragiis nostris electo, par à Majestate Tua detur potestas. Alterum, ut non solùm vivâ voce, (cujus magnam vim agnoscimus) sed etiam scriptis, in quibus est efficacissimum contra temerè negantes vel affirmantes, vel aliorsum sese vertentes, remedium & testimonium, omnia ea quæ dicentur, parti à parte in Colloquio exhibeantur. Tertiò, ut prorogatione temporis, prout suprà petiimus, clementer concessâ, mensura quoque ejusdem Colloquii brevi aliquo temporis spatio determinetur: Nostram enim tenuitatem imparem esse aliorum abundantiæ fatemur. Quartò; ne sibi quisquam aliquid in Nos statuendi aut decernendi potestatem usurpet. Denique post quemcunque Colloquii eventum, ut Nobis æquè ac alteri parti liceat Acta Colloquii publicare, sine ullo in Autores, in Scripta, in Typographos & Bibliopolas, Legentesque poenarum metu. Verum enim verò, si tam justa & paritati Colloquiorum debita, nobis negabuntur; aut si per promulgationem Charitativi Colloqui non Libertas & Pax Ecclesiæ, nec abusuum emendatio, nec gloriæ Divinæ, sed autoritatis humanæ vindicatio, quæritur: Id certè nihil aliud foret, quàm si vocaremur, ut instar reorum per Confessionem, Nostros, Majorumque nostrorum errores ac delicta expiaremus, & portam Rom. Ecclesiæ, quæ ut exeuntibus, ita redeuntibus spontè patet, reserari nobis peteremus. Quod quidem Nos de Tuæ Majestatis bonitate opinari nefas ducimus: sed multis experimentis contra Nos causamque Nostram ex levissima occasione præsumi, edocti, ab adversa fortuna veremur. hîc ergò figimus pedem, & Libertatem Nostram in Humilitatem, Iura in preces, Usum & consuetudinem Immunitatum in Supplicationem vertentes, [catchword: Majestatem]

                             (25)

Majestatem Tuam Regiam, ad genua ejus provoluti, obsecramus. Primò, ut ponat sibi ob oculos, quàm sæpe non lætata sit Patria Nostra ex illa Orientalium Rituum Ecclesiæ, plerisque invitis, reductione. Deinde, ut postulet à Nobis vitam, sanguinem, & quicquid ab honestis & in libertate natis hominibus postulari potest, id alacriter, pari cum Romano-Catholicis Fratribus nostris Fide, Virtute & Exemplo (prout id semper & ubique à nobis Majoribusque nostris, præstitum est) pro Majestate Tua, & pro salute Libertateque Patriæ, profundemus. Hoc verò Majestas Tua de Nobis nunquam à quoquam persuaderi sibi patiatur, ut vel Vitæ pretio contra Conscientiam, & cognitam Veritatem, quicquam admittamus, vel paciscamur. Nemo nos hinc apud Majestatem Tuam pertinaciæ aut ingratitudinis accuset, acsi Paternum Majestatis Tuæ affectum nobis liberalissimè in Literis declaratum aspernemnr. Qui Nos enim sumus, ut tanti Regis amorem & benevolentiam humiliter non veneremur? At prospicimus, si ejusmodi quale supra petiimus, quale olim tempore Majorum Nostrorum à Concilio Tridentino non est obtentum, Liberum Nationale Concilium agi non potest, magis expedire, non Nobis solùm, sed & Reip. ut hanc quam Regia Majestas suscepit paternâ sollicitudine curam, vertat ad avertendas oppressiones, gravamina & præjudicia, quæ passim Subditis Majestatis Tuæ juris prætextu, Religionis causâ, inferuntur; & ad conservandam, & manutenendam illam Pacem ac Tranquillitatem, quam Sacro Regio Iuramento spopondit. Sic quæ solatia & ornamenta communis in se Patria Nostra complectitur, ea ex Lege aureæ Æqualitatis quisque pro meritis suis à Iustitia & Clementia Tuæ Majestatis, cor Regis Deo inflectente, exspectabit: Si verò quid adversi (quod sub justissimo Tuo imperio non metuimus) imminebit, Nobis tamen preciosius erit in domo luctus, cum bona conscientia versari, quàm in domum gaudii cum pudore & extremi judicii metu commigrare. [catchword: Hæc]

                         (26)

Hæc Serenissime & Potentissime Rex, Dn. Dn. Noster Clementissime, ad Literas Majestatis Tuæ Nos Subditi Tui, hîc Orlæ necessariò ad communicationem sententiarum, sine quâ nec Majestati Tuæ, nec Illustrissimo Senatui Ecclesiastico responderi potuit, ex ordinariis Trium Provinciarum Synodis Evangelicis deputati, humillimè respondemus; Ac Nos, Salutem, Libertatemque nostram Majestatis Tuæ Clementiæ, & Protectioni commendamus & Subjicimus; Regem Regum precati, ut plurimis imperio Tuo additis Annis, dotes illas, quas in Majestatem Tuam contulit, ad illustrandam Gloriam & Veritatem suam coelestem, & ad terrendos omnes Majestatis Tuæ & Patriæ Nostræ hostes, adeoque ad amplificandam Universi Orbis felicitatem, convertat. In quorum omnium fidem, humillimas istas Literas, Nobis consentientibus & committentibus subscribit,

               Sacræ ac Serenissimæ Majestatis Vestræ

                         IANUSSIUS RADZIVILL

                                   Director Conventus.

--------------------------------------------------------

FINIS.

--------------------------------------------------------