The Hartlib Papers

Title:Copy Letters On Kinner'S Diatyposis, Zimmermann Et Al., In Latin & German
Dating:2 May 1647 - 9 September 1648
Ref:1/34/11A-12B
Notes:See Turnbull, HDC, pp. 415-417.
[1/34/11A]

[Kinner:]
      Censuræ aliqvot de Diatyposi meâ Didacticâ.
1. Petrus Czimmermannus, Thorunio, 2. Maji 1647.
[scribe:]
Qvò magis rebus tuis animum adverto: eò minùs, qvid consulere tibi debeam, reperio. Fateor, me tali viro, qvalem te esse scio, vel plurimum indigere, ad efficienda ea, qvæ animo voluto. Neque Magistratus (per Dei gratiam) is est: qvi non piis utriusque[altered] nostrûm votis adspiraret. Sed, ut verum fatear, ea est ærarii nunc conditio: ut de certo aliqvo, eoque perpetuo, stipendio, ne mentionem qvidem facere audeam. Ut sincerè, qvod sentio, exponam: Gedanum ego tuis rebus commodius esse existimo: qvòd ibi privatas Scholas erigere cuilibet liceat: et ea sit civium conditio; ut vel unus compluribus Philosophis liberaliter sustentandis sufficiat: qvod apud nos secus habet. Si tamen te in sententiâ Thorunium migrandi perstare resciero: promovebo omnia studio summo: reque ipsâ ostendam, qvanti singularem tuam, qvam Dei gratiâ obtinuisti, eruditionem ac virtutem æstimem. Hæc Tuæ Excellentiæ significandum duxi: conprecatus Deum; ut ubiubi fueris, tibi tuisque laudatissimis conatibus paternè benedicat.
        Idem, 6. Novemb. 1647.
 Non potui, dum tuas[altered] legerem, non meminisse illius Senecæ. Bonam mentem, etiamsi publicè prostaret, vix inventuram esse emtorem. Qvid enim aliud dicam de te, qvi felicis ingenii merces, ad commodum juventutis comparatas, circumferens, ne Gedani qvidem, inter tot opes miserè prodigentium myriades, in aliqvem incidere potueris, qvi Musas tuas liberali dignaretur hospitio? Sed fortasse nondum bene satis multis innotuisti. Pro chartulis istis Didacticalibus gratias habeo: Placuit mihi summopere delineatio Lexici: cujus tamen complementum videre mallem. Sed hoc fortassis, tam dubio rerum tuarum statu, non facilè præstari poterit. Qvod si interea aliqvid vel per me, vel per amicos, qvod tibi tuæque fortunæ salutare esse qveat, rescire potero: scias[altered] velim, me nihil intermissurum eorum, qvæ ad promovendum tuâ operâ juventutis commodum facere videbuntur.
           Idem, 9. Septembris. 1648.
 Diatyposin tuam legi tantò libentiùs, qvòd Elucidarium prelo vicinum jam esse refers. Utinam jam et in manibus sit! Non dubito: qvin ut placiturum sit bonis, ita ad tui promotionem haud exiguum pondus allaturum. Qvod si Lexici vel in unâ vel alterâ voculâ, verbi gratiâ Ago, Lego, Pes, Auris, etc. specimen exhibere volueris: rem mihi pergratam facturum te scias. Ego nunc Rhenii compendium, hinc inde ex collatione recentiorum Grammaticorum revisum, typis excudi curo, mole qvàm fieri poterit, minimâ: ut vel exiguitate suâ pueris blandiatur. Ubi absolutum fuerit, mittam; ut pro futuro usu moneas, mutes, corrigas.   
[1/34/11B]

[Kinner:]
   2. Iohannes Mochingerus, Gedano, 1. Ianuar. 1648.
[scribe:]
Redditæ[altered] mihi sunt perbene tuæ, cum specimine cogitationum Didacticarum; qvas fusiùs explicare, cum bono Deo, es aggressus. Venerunt utique illæ exoptatissimæ: et hoc fuisset acceptius, si alio accepissem tempore, qvàm præsenti: cùm tempore, ob aliqvammulta negotia ecclesiastica, tam densis hisce feriis non feriis peragenda, egeam vel[altered] maximè. Perlegi tamen omnia, vel percursitavi[altered] potiùs: ut flagitatu tuo ad diem dictum remitterentur. Sed ecqvi[altered], amabo, qvæ tua voluntas, de perlectis, vel (ut dixi) mage percursis, judicare illicò possim, vel audeam? Illud tamen, (more vix meo) derepentè qvidem; at candidè tamen, (more sanè meo) tantùm promo: qvòd cogitationum istarum nec pudere te qveat, nec poenitere debeat, jure unqvam[altered]. Sed annè verò etiam è vestigio publicandæ? N.L. Imò liqvet, meliùs cessura omnia: si facto priùs aliqvâ ex parte exprimerentur, qvàm typis. Qvid ita? ais. Enim illud certè admiratores et applaus.ores nanciscetur; isthoc oblocutores (ut hodie qvidem sunt homines, etiamque illi, qvi eruditi volunt videri) et irrisores. Namque hoc mihi planè persvasum: si nunc-homines exstitissent, (fingo; non dico) cùm Deus creare instituit mundum: qvibus ideam suam aperuisset, ausi illi fuissent dubiò procul, vel palam, vel clam, in illâ aliqvid reprehendere, aut ridere: cùm in rebus conditis, vel ipse impudentissimus Momus nihil potuerit jure meritòque culpare et ridere, nisi ob qvod is ipse culpandus est, ridendusque meritissimò.   Adde: Ordine profectò te facturum, si adhuc serves non edita, (qvando satis videtur, proditâ diatyposi, instar Apellis, post tabulam judicia venari,) usque dum Mecænas se offerat; qvi minùs (ut valdè vereor) promtus erit ad compensationem pro evulgatis. De edendi aliàs consilio, cùm absoluta fuerint omnia, et à me (si placet) visa.
[Kinner:]
3. Doct. Andreas Cnöfelius, <Archiater Regius,> Warsaviâ,
                                     7. Decembr. 1647.
[scribe:]
Literatissimis Suæ Regiæ Majestati fidelibus viris, tuæ diatyposeos apud Suam Regiam Majestatem proxenetis[altered] eadem, qvæ mea est mens: nos non penetrare tuos in animo recessûs, sub brevissimâ hac explicatione. Si ex usu viderent futura, et intelligerent: promptiores se futuros pollicebuntur. Commendavi eandem tuam Diatyposin Magnifico et Nobilissimo Domino ab Overbeck, Serenissimi Electoris Brandenburgensis consiliario intimo. Ille, ut est vir literatissimus, et rari ingenii ac judicii, eoque nomine literatorum amantissimus, tuam qværit amicitiam: et tibi interea, si placuerit, offert aulam suam, et provisionem omnimodam: si velles cum ipso hibernare; et in summâ qviete inibi vacare tuis laboribus, diatyposi tuâ promissis. Si placuerit, scribas ipsi mentem tuam: et currum eqvosque mittet. Poteris priùs omnia perlustrare, et videre ipse tuas commoditates, an tibi conveniant? Habitat in civitate, qvæ ipsius est non procul ab Elbingâ distante, qvæ dicitur[altered] Hohenstein. /
[1/34/12A]

   4. Abrahamus à Franckenberg, Gedano, 9. Ianuar. 1648.
Gestern wahr ich beij [H M.?] Ravio: der gedachte des herren gar honorificè et amicè: lobete seine diatyposin didacticam: [sagende?] ein bogen gefiele ihm besser; alss die Comeniana. Wolte gern mit dem herren in freundliche kundschafft gerathen: so ich auch nicht wolte wieder rathen. Er desperiret an H Comenii Didacticâ: saget, es seij ein Methodus et via Angelica, non humana. Man solte à proximioribus et inferioribus sensilibus objectis, et concretis, anfangen und entlich zuletzt ad abstracta et Metaphysica kommen: weil wir ja [vor?] und mehr in carcere, alss in spiritu et intellectu separato, sehen. So, seije auch der warhaftige Gott nicht in Intellectu Separato zu begreiffen: und könne und solte man nicht Theologiam auss der Metaphysicâ, sondern Metaphysicam ex Theologiâ, deduciren. Der herre kondte Communication mit ihme halten. Ist ein sehr frommer, und grundgelehrter Mann in Pythagoricis et Platonicis scholis egregiè versatus.
[Kinner:]
   5. Georgius Kirstenius Doctor et Professor Regius,
                                  Stetino, 9. Maji 1648.
[scribe:]
Interim sciat Excellentia vestra, qvandoque et sæpius hîc recoli memoriam Kinneri et Comenii; qvorum scripta Didactica uti lucem tandem videant, omnes boni, et plures, hîc exoptant. Boni dico. Malevolos enim et Momos uti alibi, ita et hîc, habetis: sed qvos, uti imbelles ac latrantes canes; ipsi fortassis, tanqvam generosi leones, parum curatis aut extimescitis. Vulpeculæ sunt, et uno nomine, Scholastici. Qvo audito monstro nemo cordatus facilè commoveatur. Inter priores[altered] illos præcipuè generosus et magnificus Dominus ab Eichsteten: qvi et diatyposin tuam didacticam mihi communicavit tuo hortatu, (pro qvo gratias tibi habeo maximas) sed et conatûs laudavit, atque ut porrò pergatis, sæpiùs exoptavit.
[Kinner:]
  6. David von [Schweinitz?] <Ducatûs Wolav. Capitaneus.>
                            [Wiequs?] 12. Ianuarii 1647.
[scribe:]
Des herren Cogitata Didactica belangend, so wünschet so wohl herr Zedlitz, [right margin, Kinner: Iste Dominus Zedlitius est Capitaneus Ducatûs Lignicensis. ]
als ich, das solche ehistes nur in ihr volliges esse et praxin möchten kommen: und können, weil uns der Methodus, wie weit mans [illeg.word] zu bringen vermögen, unbekand, hievon wenig judiciren. Wünschen vielmehr, Gott es zu seinen ehren, und der armen geplagten jugend zum besten, richten wolte: und hoffe ich diesen winter meinem geehrten herren noch zu sprechen.
[Kinner:]
   7. Iohann von Höverbeck, <Consiliarius Electoris >
 Brandenburgensis intimus, Hohenstein, 8. Ianuar. 1648.
[scribe:]
Seithero der zeit, als ich aus des herren Danckmars, meines hochvertrauten freundess, schreiben, des herren Doctoris löblichen qvaliteten nachrichts erlanget, habe ich stets verlangen getragen, durch alle angenehme begengungen, desselben freundschafft theilhafftig zu werden. Weil aber wegen meiner unstant
[1/34/12B]

digkeit, und wiederwertigen Ambtsverrichtungen, ich vor [wolge.....es?] herren Danckmars abraisen, solches zu werck nicht habe richten können: hielte ich die vom herren Doctor Knöffel mir <an> die hand gegeben Occasion so viel desto fester: und bath, derselbe möchte des herren Doctors kundschafft mir zu wege bringen; und ihme meine dienstwilligkeit, und sonderbahre Estime seiner von Got verliehenen Talentorum, vortragen. Weiss deshalben Ihme, herren Doctor Köffele, hohen dank: Und bedenke mich zu dem, was er meinetwegen geschrieben: weil es auch ferner mit der that wahr zu machen mir angelegen sein lassen. Dann meine höchste begierde dahin gerichtet stehet wie ich mit vornehmen geschickten Leuten umbgehen, und durch sie erbauet werden könne. Ich muss aber in sorgen stehen, dass die gelegenheit alhier meinem herren nicht allerdingss annehmlich sein möchte, da ich denn gewiss lieber auf seine bequemigkeit, als meine vergnügung, zusehen wolte. Und dieser sorge halber, darf ich meinem herren Doctor nicht ebenss anmuttenss sein; dass er also gleich mit seiner gantzen haushaltung sich herüber erhebe: sondern stelle ich es ihme anheim, ob ers nit erst vor seine person in augenschein nehmen; und zu dem ende mit dem Schlitten, so ich in ein par tagen werde von hinnen schicken herüber zu kommen ihm wolle gefallen lassen?
[Kinner:]
   8. Iohannes à Wolzogen, Holmiâ, 7. Idus Martii 1647.
[scribe:]
Excedunt illa tua cogitata Didactica ferè captum[altered] meum. Amicè et Comenius noster meum judicium de suis reqvirit; sed frustra. Non extendunt se ingenii vires, qvo vòta. At non optima qvæque ac utilissima in literarum studia de vobis polliceri mihi non possum. Extulit vos, inter cæteros, eruditio ad hæc talia pertractanda: impulit studium ad suscipienda: junxit idem consilium ad pertexenda. Iuncti nunc loco et corpore, junctis animis, incumbite ad eadem perficienda. Ne qva vos [deletion] animorum consiliorumvé distractio scindat: neu parerga tramam coepti operis abrumpant: neu improbi laboris tædium animos frangat. Pergite de genere humano bene mereri: prodeat mox, qvo lætetur; qvo et Generosus Patronus sibi gratuletur. Qvi votivas tuas lætus lubens legit, maximasque tibi agi per me gratias jussit[altered]. Qvibus vota annecto pro tuâ tuorumque salute. Affulgeat tandem mitior rebus tuis aura, pacis beneficio!
        Idem, Holmiâ, 21. Novembr. 1647.
 Mirabamur, cùm intellexissemus, Dominum Doctorem Kinnerum dimissum esse. Putabamus enim illius præsentiam non solùm utilem, sed et necessarium. Et Dominus de Geer jam tunc significaverat per Dominum Kellerum, se velle, ut maneret. Verùm enim verò postquam[altered], ita factum est; et vos putatis operas vestras tamen vosmetipsos continuare posse: in eo jam acqviescit. Nihilominus tamen, qvandoqvidem innuis, # <left margin, Kinner: # illum esse oneratum familiâ, et aliâ conditione destitutum; ne illum sinat> vacuis manibus abire, sine aliâ retributione, præter salarium suum: ipsi adhuc centum assignat Imperiales de.qvingentis, qvos accipietis. Libenter vellet, ut Dominus Comenius illos (Scilicet centum Imperiales) illi mittat; si modum novit, ut ipsi commodè exhiberi possint. Sin aliò migraverit; et vos nesciatis opportunitatem, illam pecuniam ipsi mittendi: oportet eâ de re moneri Dominum de Geer; et de loco mansionis ipsius: ut aliter de illâ pecuniâ mittendâ disponat.